Dzieci Międzyrzecza

Świat, jaki znamy zawdzięczamy im. Jesteśmy ich duchowymi sukcesorami. Poznajcie Sumerów.

Żyjemy w Europie. Na świat oraz jego historię, patrzymy przez pryzmat mieszkańców Starego Kontynentu. Jesteśmy w prostej linii spadkobiercami tradycji i kultury europejskiej, która ukształtowała dzisiejsze oblicze świata. Jednak korzenie naszej kultury sięgają daleko poza jej obręb. Źródła należy szukać w rejonie Żyznego Półksiężyca, gdzie rozwinęły się pierwsze cywilizacje. To tam powstały osady protomiejskie – Jerycho (VIII tys. p.n.e.) i Çatal Hüyük (VI tys. p.n.e.) oraz pierwsze miasto – Eridu (ok. 5400 r. p.n.e.), narodziły się pierwsze systemy religijne i najwcześniejsze imperia. Główną areną tych zdarzeń była pewna uprzywilejowana kraina. Cechowała się łagodnym klimatem, znakomitym położeniem geograficznym (na przecięciu szlaków wędrownych) oraz świetnymi warunkami na zaistnienie rolnictwa. Kraina o żyznej ziemi, którą okalają dwie wielkie rzeki: Eufrat i Tygrys. Witamy w Mezopotamii.

Ludy Międzyrzecza

Najstarszą znaną nam cywilizacją jest cywilizacja sumeryjska. Sięga ona IV tysiąclecia p.n.e., kiedy w Mezopotamii powstały wielkie miasta (Nippur, Ur, Uruk). Trudno określić, skąd pochodzą Sumerowie. Jedna z teorii mówi, iż pojawili się wraz z pierwszymi ludami i tutaj się ukształtowali. Druga z teorii ukazuje, iż Sumerowie przywędrowali, drogą morską z podnóża Himalajów. Ma o tym świadczyć ich język, który jest odmienny od wszystkich innych języków Bliskiego Wschodu. Podobieństwa wskazują, że może należeć do grupy języków tybetańsko-chińskich. Począwszy od III tys. na tereny Międzyrzecza napłynęły liczne plemiona: Akadów, Gutejów, Amorytów, Hurytów, Kasytów i Aramejczyków. Trzeba jednak zaznaczyć, iż najeźdźcy zawsze asymilowali się z kulturą pokonanych. Byli ich kontynuatorami. Dzięki temu w Mezopotamii występowała ciągłość kulturowa, a wszyscy późniejsi mieszkańcy Dwurzecza stali się sumeryjskimi dziedzicami i dłużnikami.

Postęp

Sumerowie stoją za odkryciem bądź wymyśleniem wielu rzeczy. Stworzyli oni pierwsze pismo ideograficzne (obrazkowe) – pismo klinowe. Nazwę swą zawdzięcza ściętej łodydze trzciny, która po odciśnięciu na miękkiej glinianej tabliczce zostawiała ślad klina. Dzięki pismu zaczęła się era źródeł pisanych – bezcennych w przybliżaniu odległej historii. Stąd m.in. wiemy, iż Sumerowie byli pierwszymi twórcami państw (wówczas drobnych organizmów, skupiających się wokół miasta, gdzie mieściło się centrum życia religijnego). Pierwsze imperium na tym terenie (oraz na świecie) stworzył Sargon Wielki Akadyjczyk, który ok. roku 2350 p.n.e. ruszył na podbój Mezopotamii. Dzięki temu świat sumeryjski został pierwszy raz trwale zjednoczony. Sumerowie znali system dziesiętny i sześćdziesiętny, na którym opierali system wag. Stworzyli także kalendarz księżycowy. Dzielił się on na 12 miesięcy i 354 dni. Wszystko to było wynikiem ich ogromnej wiedzy astrologicznej.

Muzeum Pergamońskie w Berlinie posiada odcisk pieczęci cylindrycznej, którą używano w III tys. p.n.e. Przedstawia ona moment przekazywania ludowi sumeryjskiemu pługu. W tle widać centralnie ułożoną kulę otoczoną jedenastoma mniejszymi. Może ona przedstawiać nasz układ słoneczny, gdyż od środkowej kuli wydobywają się promienie. Nie wiadomo, czy mniejsze kule symbolizują konkretne ciała niebieskie, czy jest to pewnego rodzaju symboliczne przedstawienie. Zasługą Sumerów jest także doskonale znany nam podział czasu na 24 godziny. Sumerowie używali do liczenia stawów w palcach oprócz kciuka. Daje to nam 3 na jeden palec i 24 na wszystkie osiem. Na ich koncie znajduje się więcej wspaniałych osiągnięć takich jak: wynalezienie koła gancarskiego, odkrycie rewolucyjnego metalu – brązu, zaawansowany system irygacyjny czy też najwcześniejsze teksty literackie.

Mitologie

Mitologia sumeryjska była niezwykle barwna. Musiała być atrakcyjna dla innych ludów, gdyż bez oporów ją przyjmowały. Także ludy spoza Międzyrzecza korzystały z kulturowego dorobku Sumerów. Również Izraelici, co nie powinno dziwić ze względu na bliskie sąsiedztwo. Jak podaje Pismo Święte, Abraham mieszkał w Ur Chaldejskim, które jest utożsamione z sumeryjskim miastem Ur. Tam rozpoczęła się wędrówka Abrahama. Historia tych dwóch obszarów łączy się ze sobą bezpośrednio w VI w. p.n.e., kiedy wielki Babilon podbija naród wybrany. Nastaje niewola babilońska. Zapewne w tym okresie powstał fragment o biblijnej wieży Babel. Jej pierwowzorem był prawdopodobnie wybudowany w Babilonie Zikkurat – świątynia w kształcie piramidy pnąca się ku górze.
Kosmologia mezopotamska mówi, iż świat wyłonił się z wiecznie istniejącej pramaterii (chaosu). Babiloński poemat kosmologiczny „Enuma Elisz” opisuje jak bóg Marduk zabija praboginię Tiamat – władczynię słonych, niszczycielskich wód i tworzy z jednej połówki jej ciała ziemię, a z drugiej niebo, a więc ustanawia świat. Biblia zawiera odniesienie do tego zdarzenia. Kiedy Jahwe tworzy świat osusza wody Wielkiej Otchłanii. Owa Wielka Otchłań po hebrajsku nazywa się tehom, co ma bezpośredni związek językowy z naszą Tiamat. Słowo to pada jeszcze w biblijnej opowieści o potopie: Trysnęły z hukiem wszystkie źródła Wielkiej Otchłani (tehom) i otworzyły się spusty nieba. Cała historia o potopie wydaje się wręcz skopiowana z mitologii Dwurzecza. Odpowiednikiem Noego jest Utanapisztim, który przeżył wielki potop. Zbudował on ogromną arkę, wysoką na 7 pięter (odniesienie do zikkuratów), która uratowała jego oraz zwierzęta, które ze sobą zabrał. Kiedy wody potopu zaczęły opadać Noe wypuścił kruka, a po nim 3 gołębice, aby sprawdzić czy wyłonił się ląd. Podobnie działał Utanapisztim, lecz najpierw wypuścił gołębicę, później jaskółkę, a na końcu kruka. I tylko ten ostatni do arki nie powrócił. Po zejściu na ląd obydwoje bohaterowie składają zwierzęcą ofiarę bogu.

Wpływ kultury mezopotamskiej na kulturę Zachodu jest wyraźny. Sumerowie zapoczątkowali i rozwinęli wiele nauk – matematykę, astronomię, biologię, architekturę. Świadczy to o wysokim poziomie wiedzy ówczesnych elit. To oni pierwsi przecierali szlaki. Byli swojego rodzaju prekursorami. Przełamali bariery stwarzając uniwersalną i elastyczną religię, która przez wieki była kultywowana przez różne ludy. Była na tyle atrakcyjna, iż stanowiła wzór dla innych religii. Także dla wiary Izraelitów. Stąd już prosta droga do chrześcijaństwa i naszej cywilizacji.

Matias KOLAÇ