Atak Hamasu na Izrael wywołał wojnę, której okrucieństwo zszokowało opinię publiczną krajów całego świata. Jednocześnie walka Izraela z Hamasem w Strefie Gazy doprowadziła do gwałtownego wzrostu napięć międzynarodowych w rejonie Bliskiego Wschodu. Jak doszło do obecnych walk? Co stoi u podstaw konfliktu izraelsko-palestyńskiego? Jakie konsekwencje dla Bliskiego Wschodu i świata może mieć obecna wojna?
Od rozpoczęcia wojny między Izraelem a islamistyczną organizacją terrorystyczną Hamas (Muzułmański Ruch Oporu) światem wstrząsają obrazy cierpienia izraelskich i palestyńskich cywili. Światowe media obiegły zdjęcia z masakr mieszkańców osiedli na południu Izraela, które zostały zaatakowane w pierwszych dniach wojny przez bojowników Hamasu. Zginęło w nich, według danych podawanych przez Izrael, ponad 1400 osób, a blisko 250 zostało uprowadzonych do sieci tuneli rozciągających się pod Strefą Gazy. W kolejnych tygodniach inicjatywę na polu walki przejął Izrael poprzez kampanię nalotów powietrznych na miasta Gazy i wysłanie 27 października sił lądowych do północnej części Strefy. W wyniku działań izraelskich sił zbrojnych zginęły tysiące palestyńskich cywili zamieszkujących ten obszar, a każdego dnia spływają stamtąd doniesienia o kolejnych setkach zabitych i rannych. Miasto Gaza zostało 2 listopada otoczone przez wojsko Izraela. Zaostrzona blokada Strefy Gazy doprowadziła do katastrofy humanitarnej dla jej mieszkańców, a apele ONZ o zwiększenie dostępu dla transportów z zaopatrzeniem zostały w większości zignorowane.
Przyczyny ataku
Istnieje wiele opinii na temat tego, dlaczego Hamas zaatakował Izrael. Być może, Hamas chciał w ten sposób obsadzić się w roli jedynego reprezentanta sprawy palestyńskiej, zwłaszcza w obliczu korupcji i słabości Autonomii Palestyńskiej. Inni z kolei twierdzą, że decyzja o ataku mogła zostać podjęta w Iranie, którego wrogo nastawione do Izraela władze uznają Hamas, obok np. libańskiego Hezbollahu (Partia Boga) czy jemeńskiego ruchu Huti, za część swojej Osi Oporu przeciw amerykańskiej hegemonii na Bliskim Wschodzie i przeciw „reżimowi syjonistycznemu”, jak określany jest w ich przekazach Izrael. W naszej części świata często podkreślana jest rola Rosji, dla której istotny dla USA i medialny konflikt jest korzystny, ponieważ zmniejsza zainteresowanie światowej opinii publicznej rosyjską napaścią na Ukrainę. Obecnie nie sposób określić, który z tych poglądów jest bliższy prawdy.
Dekady konfliktu
Pod koniec XIX wieku, w reakcji na falę pogromów w Imperium Rosyjskim, narodził się w diasporze żydowskiej ruch polityczny nazywany syjonizmem. Jego głównym założeniem była konieczność odzyskania przez rozproszonych w świecie Żydów Palestyny, w starożytności będącej ojczyzną ich przodków, Izraelitów. W tym czasie Palestyna była jedną z wielu bliskowschodnich krain wchodzących w skład Imperium Osmańskiego. Zdecydowaną większość jej mieszkańców stanowili muzułmańscy i chrześcijańscy Arabowie. Po I wojnie światowej Palestyna stała się, wbrew wcześniejszym obietnicom niepodległości dla bliskowschodnich Arabów, brytyjskim terytorium mandatowym, w którym w zgodzie z tzw. Deklaracją Balfoura z 1917 roku miała zostać utworzona „żydowska siedziba narodowa”. Polityka Wielkiej Brytanii w połączeniu z presją gospodarczą ze strony żydowskich osadników doprowadziła do wykrystalizowania się palestyńskiego nacjonalizmu, którego zwolennicy uznawali aspiracje syjonistów za zagrożenie dla arabskich mieszkańców Palestyny, którzy od setek lat uznawali ją za swój dom. Przez okres międzywojnia napięcie między żyjącymi w Palestynie Arabami i Żydami narastało, aż w 1936 roku arabski strajk generalny przerodził się w powstanie palestyńskich Arabów przeciw Brytyjczykom. Trwało ono do 1939 roku, a w jego tłumienie zostały zaangażowane nowo utworzone żydowskie milicje, z Haganą (Obrona) na czele. Klęska powstania trwale zmieniła układ sił w Palestynie na korzyść lepiej zorganizowanych i uzbrojonych oddziałów żydowskich.
II wojna światowa i dokonana w jej trakcie przez III Rzeszę Niemiecką, jej sojuszników i kolaborantów zbrodnia Holokaustu na europejskich Żydach miała silny wpływ na ruch syjonistyczny, kompromitując jednocześnie zwolenników asymilacji Żydów w diasporze. W Mandacie Palestyny narastała etniczna przemoc i terroryzm wymierzony w brytyjską administrację. Najbardziej skrajni zwolennicy syjonizmu rozpoczęli w 1944 roku walkę partyzancką z siłami Wielkiej Brytanii. W 1947 roku Mandat Palestyny pogrążył się w żydowsko-arabskiej wojnie domowej, którą wygrały wojska żydowskie, przeprowadzając w międzyczasie akcję wypędzeń setek tysięcy arabskich mieszkańców z kontrolowanych przez siebie terytoriów. W maju 1948 roku Wielka Brytania wycofała się z Palestyny, przywódcy syjonistyczni ogłosili niepodległość Izraela jako ojczyzny Żydów, a sąsiednie państwa arabskie dokonały inwazji na młode państwo. Izrael pokonał państwa arabskie w 1948 roku. W wyniku wojny Izrael objął większość terytorium Mandatu Palestyny, Zachodni Brzeg wszedł w skład Jordanii, a Strefa Gazy stała się terytorium zależnym Egiptu. Do zmiany tego stanu rzeczy doszło w 1967 roku, gdy Izrael dokonał ataku wyprzedzającego na sąsiednie kraje arabskie, zadając im druzgoczącą klęskę i okupując między innymi Zachodni Brzeg i Strefę Gazy.
Nie tylko Izrael i Palestyna
W ten sposób obecne terytoria palestyńskie znalazły się pod okupacją Izraela, a wśród Palestyńczyków narodził się nowy ruch, Organizacja Wyzwolenia Palestyny, która dążyła poprzez terroryzm do wyzwolenia Palestyny i zniszczenia Izraela. Konflikt izraelsko-palestyński rozlał się na sąsiednie kraje, w tym na pogrążony w wojnie domowej Liban, a palestyńska partyzantka okazała się dla armii Izraela trudnym przeciwnikiem. Od 1987 do 1993 roku na terytoriach palestyńskich trwała I Intifada, masowe powstanie przeciw izraelskiej okupacji. W końcu w 1993 doszło do podpisania izraelsko-palestyńskich porozumień w Oslo, w których Izrael i Organizacja Wyzwolenia Palestyny uznały się wzajemnie. Na mocy tych porozumień utworzono również rządzoną po dziś dzień przez OWP Autonomię Palestyńską.
Niestety w kolejnych latach proces pokojowy upadł z powodu zamordowania izraelskiego premiera Icchaka Rabina w 1995 roku przez żydowskiego ultranacjonalistę przeciwnego pokojowi. Ostatecznie zakończyło go dojście do władzy popierającego żydowskie osadnictwo na Zachodnim Brzegu premiera Binjamina Netanjahu w 1996 i wybuch II Intifady w 2000 roku. W tym czasie coraz większe poparcie wśród Palestyńczyków zdobywał Hamas, który nigdy nie uznał prawa Izraela do istnienia. W czerwcu 2007 roku Hamas dokonał przewrotu w kontrolowanej przez Autonomię Palestyńską Strefie Gazy i stworzył tam autorytarny reżim, który aż do dziś większość swej energii poświęca na przygotowania do walki z Izraelem.
Wojna w Strefie Gazy jest zagrożeniem dla stabilności Bliskiego Wschodu i przyciąga uwagę mocarstw. Iran i jego sojusznicy dążą do stopniowego osaczenia i zniszczenia Izraela, natomiast USA popierają Izrael, pragnąc jednocześnie, by nadmierna przemoc izraelskich sił zbrojnych nie wywołała pogorszenia stosunków dyplomatycznych USA z państwami muzułmańskimi. Dla Rosji bliskowschodni kryzys jest korzystny, ponieważ odwraca uwagę świata od wojny w Ukrainie. Chiny wzywają do zawieszenia broni i utrzymują bliskie stosunki z Iranem. Światowa opinia publiczna staje się coraz bardziej nieprzychylna działaniom Izraela w Strefie Gazy, co jest problemem nie tylko dla Izraela, ale i dla Stanów Zjednoczonych. W momencie pisania tego artykułu nic nie zapowiada szybkiego zakończenia wojny albo rozejmu. Wiele natomiast wskazuje na to, że wojna Izraela z Hamasem może się rozszerzyć na cały region, co byłoby katastrofą dla jego mieszkańców i dla bezpieczeństwa całego świata.
Oskar KMAK
