W latach 90. XX wieku pojedynek między Garrim Kasparovem a superkomputerem IBM Deep Blue stanowił przełomowy moment rozwoju AI. Kasparov, będący wówczas niekwestionowanym mistrzem, zmierzył się z maszyną, która reprezentowała nową erę technologii i precyzji algorytmicznej. Wydarzenie to było sprawdzianem granic ludzkiego intelektu w konfrontacji z możliwościami obliczeniowymi komputerów. W 2024 roku temat ten powrócił w mini-serialu „Rewanż”, który starał się ukazać głębię tej rywalizacji.
Szachy to wyjątkowo wymagająca dziedzina, w której czołowi gracze nieustannie analizują skomplikowane strategie. Skoro komputer potrafi działać szybciej i stawiać jeszcze trudniejsze wyzwania, dlaczego nie rozważyć stworzenia „sztucznego” przeciwnika? W latach 50. zaczęły pojawiać się pierwsze programy szachowe oparte na systemach komputerowych, choć początkowo ich efektywność była ograniczona przez niewielką pojemność pamięci tych urządzeń. Sytuacja jednak szybko uległa zmianie. Koncern IBM postanowił zainwestować w rozwój oprogramowania zdolnego do rywalizacji z profesjonalnymi szachistami. W 1989 roku zaprezentowano program „Deep Thought”, z którym zmierzył się Garri Kasparov.
Kasparov, mistrz świata w szachach, bez trudu pokonał komputerowego przeciwnika. W odpowiedzi na tę porażkę inżynierowie z IBM podjęli wyzwanie stworzenia bardziej zaawansowanej maszyny, zdolnej do pokonania człowieka. Proces ten trwał siedem lat i zaowocował powstaniem „Deep Blue” – komputera wyposażonego w 32 procesory.
Kolejne starcie pomiędzy Garrim Kasparovem a komputerem miało miejsce 10 lutego 1996 roku. W inauguracyjnej partii triumfował program „Deep Blue”, jednak cały sześciopartiowy mecz zakończył się zwycięstwem Kasparova wynikiem 4:2. Po tej porażce zespół IBM opracował udoskonaloną wersję systemu, znaną nieoficjalnie jako „Deeper Blue”. Rok po pierwszym meczu doszło do kolejnej konfrontacji z Kasparovem. Przed decydującą, szóstą partią wynik meczu był wyrównany – 2,5:2,5. Ostateczne starcie, które odbyło się 11 maja 1997 roku, zakończyło się po zaledwie 19 posunięciach, kiedy to Kasparov zdecydował się na rezygnację, uznając wyższość komputera.
Stracone złudzenia?
Historia Garriego Kasparova ponownie zyskała uwagę społeczną dzięki miniserialowi „Rewanż”, który w sześciu odcinkach przybliża współczesnym widzom wydarzenia sprzed niemal trzech dekad. Produkcja ta nie tylko przywraca temat legendarnego starcia szachisty z superkomputerem IBM Deep Blue, ale także oferuje głębszą refleksję nad szerszymi kwestiami społecznymi i filozoficznymi. Serial nie ogranicza się jedynie do ukazania emocjonującej rywalizacji między człowiekiem a maszyną, lecz przedstawia również osobiste problemy Kasparova, które rzutują na jego psychikę i motywację.
Opowieść dotyka także szeroko rozumianych zagadnień związanych z tożsamością jednostki w kontekście bezwzględnej logiki korporacyjnego świata, w którym technologia i sztuczna inteligencja odgrywają kluczową rolę. Czy człowiek może wciąż zachować autonomię w erze dominacji algorytmów i maszyn? Serial stawia pytanie o zdolność sztucznej inteligencji do samodzielnego funkcjonowania oraz o granice jej niezależności w sytuacjach wymagających twórczego podejścia, które od zawsze były domeną ludzkiego umysłu.
Obraz wielu istnień
Christian Cooke, znany z serialu „The Promise”, w roli Garrego Kasparova ujawnia niezwykły kunszt aktorski. Na ekranie przyciąga wzrok widza niczym magnetyczna siła, natychmiastowo wypełniając przestrzeń swoją obecnością. Z błyskiem w oku ukazuje wewnętrzną determinację Kasparova, jego nieustającą walkę o utrzymanie statusu mistrza świata, a także jego motywacje i ambicje, pozwalając tym samym zanurzyć się w jego duszy. Porównując grę Cooke’a z rzeczywistymi materiałami archiwalnymi, szczególnie z relacją z 1997 roku, kiedy to Kasparov uległ Deep Blue, łatwo dostrzec, jak głęboko aktor wniknął w emocje swojego bohatera. Jego interpretacja nie ogranicza się do wiernego odtworzenia postaci szachisty; nadaje jej nowy, pełny wymiar, ukazując człowieka, w którym pasja i dążenie do perfekcji nie tylko pchnęły go na szczyt, ale także sprawiły, że zapłacił wysoką cenę – zarówno on, jak i jego rodzina, ponosząc cierpienie na drodze do realizacji jego szachowych marzeń.
Pojedynek Kasparowa z Deep Blue stanowi serce produkcji, jednak prawdziwą antagonistką staje się Helen Brock, wiceprezes IBM odpowiedzialna za badania i rozwój. To ona, pełna niezłomnej determinacji, stara się zmusić Kasparova do podjęcia wyzwania, by potem, w imię sukcesu, posunąć się do stosowania metod, które zacierają granice etyki. Werbuje najlepszych szachistów, by ci, zagłębiając się w meandry strategii Garriego, zapisywali je w pamięci komputera, a w ostateczności sięga po manipulacje, które mają zagwarantować jej osiągnięcie celu. Choć postać Helen ukazana jest jako bezwzględna i pozbawiona skrupułów, staje się także symbolem strachu przed utratą pracy i jego druzgocących konsekwencji. Sarah Bolger, znana z roli w „Dynastii Tudorów”, z pełną finezją ożywia tę postać, nadając jej głęboki, wielowymiarowy charakter. Jej minimalistyczna, wręcz posągowa gra aktorska doskonale komponuje się z charakterem Helen, ukazując ją w wielu odcieniach – od zimnej bizneswoman, przez oddaną matkę, po przerażoną pracownicę w konfrontacji z bezlitosnym przełożonym. Niezwykłą siłą tej kreacji jest spokojny, niemal kamienny wyraz twarzy Bolger, w którym kryje się cała paleta emocji – od chłodnej kalkulacji po głęboki strach i rozpacz, wyraźnie widoczne w jej oczach. Tak jak w przypadku Cooke’a, także Bolger buduje postać, która wywołuje skrajne uczucia – z jednej strony wzbudza gniew, a z drugiej współczucie, by ostatecznie, mimo wszystko, zyskać zrozumienie dla jej trudnej, niejednoznacznej roli.
Szachy to nic innego, jak wojna
W „Rewanżu” motyw utraty dziecka staje się kluczowym wątkiem, który łączy postacie Helen, P.C. (twórcy Deep Blue) i Kasparova, stając się głęboką metaforą poświęcania pionków na szachownicy – bolesnych, lecz nieuniknionych decyzji, które prowadzą do wyższego celu. Helen, pogrążona w pracy, zaniedbuje swojego syna, oddając życie osobiste na ołtarzu kariery. Kasparov, walcząc o utrzymanie tytułu mistrza świata, odrzuca więzi rodzinne, traktując relację z córką jak coś, co można poświęcić w imię swojej pasji. P.C. traktuje swoją maszynę jak dziecko, wkładając w jej stworzenie całą swoją wiedzę, zaangażowanie i oddanie. Deep Blue, pokonując Kasparova, staje się owocem jego pracy, który zostaje mu odebrany. Gdy IBM odstawia maszynę, P.C. doświadcza utraty, której ciężar porównywalny jest do uczuć rodzica, tracącego swoje dziecko. W przedstawieniu każdej z tych postaci widać, jak dążenie do wielkich celów wiąże się z emocjonalnymi stratami, które, choć konieczne do osiągnięcia sukcesu, pozostawiają w sercu pustkę i ból.
Z dnia na dzień spędzamy więcej czasu z telefonami, przed ekranami telewizorów czy komputerów, zanurzeni w cyfrowym świecie, w którym AI staje się coraz bardziej obecna. Doczekaliśmy momentu, w którym maszyny potrafią nie tylko tworzyć teksty naukowe, generować grafiki, ale także przeprowadzać wywiady z osobami, które już odeszły – jak miało to miejsce w przypadku rozmowy z Wisławą Szymborską. W obliczu tej technologicznej rewolucji warto zastanowić się nad pytaniem, które po przegranej Kasparova z Deep Blue nabrało szczególnego znaczenia: czy rzeczywiście człowiek jest skazany na porażkę w starciu z potęgą sztucznej inteligencji? Czy stajemy się jedynie nieistotnymi pionkami na szachownicy, które można łatwo zdjąć z planszy? Pytania te, choć zrodziły się w kontekście szachów, stają się coraz bardziej palące w świetle współczesnych wyzwań technologicznych, które redefiniują naszą rolę w świecie. Może więc nadchodzi czas, by spojrzeć na ten „rewanż” z nowej perspektywy – nie tylko jako kontynuację pojedynku, ale jako szansę na zrozumienie, w jaki sposób człowiek może odzyskać kontrolę nad własnym losem w erze maszyn.
Szymon FILIPIAK
